Portugees oorlogsschip

Beschrijving van het Portugees oorlogsschip

Leefgebied van het Portugees oorlogsschip

Het Portugees oorlogsschip drijft op het oppervlak van tropische, mariene wateren. Over het algemeen leven ze in warm, tropisch en subtropisch water zoals langs de Florida Keys en de Atlantische kust, de Golfstroom, de Golf van Mexico, de Indische Oceaan, de Caribische Zee en andere warme gebieden van de Atlantische en Stille Oceaan. Ze komen vooral veel voor in de warme wateren van de Sargassozee.

Uiterlijk

Het Portugees oorlogsschip is doorzichtig en is blauw, paars, roze of mauve getint. Het kan 9 tot 35 cm lang zijn en kan tot 15 cm boven het water uitsteken.

Ondanks zijn uiterlijk is het Portugees oorlogsschip geen echte kwal, maar een sifonofoor, dat eigenlijk geen enkel meercellig organisme is (echte kwallen zijn enkele organismen), maar een koloniaal organisme dat bestaat uit vele gespecialiseerde dieren van dezelfde soort, zooïden of poliepen genoemd. Deze poliepen zijn aan elkaar gehecht en fysiologisch geïntegreerd, en kunnen niet onafhankelijk van elkaar overleven. Hierdoor ontstaat een symbiotische relatie, waarbij elke poliep moet samenwerken en als een individueel dier moet functioneren. Het bestaat uit vier soorten poliepen:

• Pneumatoforen of drijvers. Dit is een gasblaas die als zeil fungeert. Deze kan met lucht gevuld worden als het dier aan de oppervlakte moet blijven.
• Dactylozooïden of tentakels. Deze tentakels zijn 15 tot 30 meter lang en dienen om de prooi te vangen en met gif in te spuiten waardoor deze verdoofd wordt.
• Gastrozooïden voor de voeding. Wanneer de prooi is gevangen worden deze naar de gastrozooïden getransporteerd.
• Gonozooïden. Deze gameten dienen voor de voortplanting.

In de tentakels bevinden zich stekende cellen (cnidocyten). Hun actie is gebaseerd op hun individuele osmotische en hydrostatische druk. Er zijn talrijke zintuiglijke cellen welke zich in de opperhuid van de tentakels en het gebied rond de monden bevinden. Over het algemeen zijn de sensorische cellen receptoren voor aanraking en temperatuur.

De stekende cellen, of cnidocyten, zijn de karakteristieke voedsel-ontvangende mechanismen van kwallen en hun naaste familieleden. Het Portugees oorlogsschip heeft twee verschillende groottes van cnidocyten, sommige zijn klein en andere zijn groot. De stekende cellen behouden hun werking nog lang nadat het Portugees oorlogsschip aan de kust is aangespoeld, zoals veel strandwandelaars zullen hebben gemerkt.

De steken veroorzaken meestal ernstige pijn bij de mens en laten zweepachtige, rode striemen achter op de huid die normaal twee of drie dagen na de eerste steek aanhouden, hoewel de pijn na ongeveer 1 tot 3 uur kan verdwijnen.

Het gif kan echter ook in de lymfeklieren terechtkomen en kan symptomen veroorzaken die op allergische reacties lijken, waaronder zwelling van het strottenhoofd, blokkering van de luchtwegen en hartproblemen.

Andere symptomen zijn koorts en een shock, en in sommige extreme gevallen kan het zelfs de dood tot gevolg hebben, hoewel dit uiterst zeldzaam is.

Er kan medische hulp nodig zijn voor mensen die zijn blootgesteld aan grote aantallen tentakels als de pijn ondraaglijk wordt of langer dan drie uur aanhoudt, of het ademhalen moeilijk wordt.

Voortbeweging

Het Portugees oorlogsschip kan niet zwemmen, maar drijft met behulp van haar pneumatoforen.

Wetenswaardigheden

• De naam Portugees oorlogsschip komt van de gelijkenis van een 18e-eeuws met vol zeil varend Portugees oorlogsschip. In Australië, Zuid-Afrika en Nieuw-Zeeland worden ze ook wel Blue Bottles (blauwe flessen) genoemd.
• De lange tentakels leveren een pijnlijke steek op, die giftig en krachtig genoeg is om vissen en zelfs mensen te doden.
• Er wordt ieder jaar veel geld uitgegeven om zwemmers te behandelen die zijn gestoken door de tentakels van exemplaren die op stranden zijn aangespoeld. De ontstekingsreactie als gevolg van de steken is te wijten aan de afgifte van histaminen.
• Deze soort is in Australië elke zomer verantwoordelijk voor 10.000 steken bij mensen, met name aan de oostkust, en in mindere mate langs de kusten van Zuid-Australië en West-Australië. Een van de problemen bij het identificeren van deze steken is dat losgeraakte tentakels dagenlang in het water kunnen drijven, en de zwemmer geen idee heeft waardoor hij gestoken is.

Voedsel in de natuur

Het Portugees oorlogsschip omwikkelt zijn prooi met zijn tentakels waardoor deze verlamd raakt. Het eet voornamelijk jonge en kleine volwassen visjes. Het eet ook garnalen, schaaldieren en andere kleine dieren in het plankton. Bijna 70 tot 90% van de prooien zijn vissen.

De tentakels, of dactylozooïden, zijn de belangrijkste mechanismen om prooien te vangen, maar worden ook gebruikt voor de verdediging. Het Portugees oorlogsschip vangt en eet soms grotere vissen zoals vliegende vissen en makreel, hoewel zulke grote vissen meestal uit de tentakels ontsnappen.

Het voedsel wordt verteerd in de zakachtige magen (gastrozooïden), die zich aan de onderkant van de drijver bevinden. De gastrozooïden verteren de prooi door enzymen af te scheiden die eiwitten, koolhydraten en vetten afbreken. Elk Portugees oorlogsschip heeft meerdere gastrozooïden, compleet met individuele monden.

Nadat het voedsel is verteerd, worden eventuele onverteerbare resten door de monden naar buiten geduwd. Het verteerde voedsel wordt opgenomen in het lichaam en circuleert uiteindelijk naar de verschillende poliepen in de kolonie.

Gedrag

De voortbeweging is meestal passief, aangedreven door wind en stroming. Het Portugees oorlogsschip kan niet zwemmen, maar drijft met behulp van haar pneumatoforen. Deze drijver is een lange, met gas gevulde blaas, in de vorm van een gesloten zak.

Sommige Portugese oorlogsschepen zijn “linkszijdig”, terwijl anderen “rechtszijdig” zijn. Het “linkszijdige” individu drijft onder een hoek van 45 graden rechts van de richting van waaruit de wind waait, en het “rechtszijdige” individu doet het tegenovergestelde. Dit onderscheid is cruciaal om de dieren gelijkmatiger over de warme oceanen van de wereld te verspreiden.

Predatie

De tentakels, of dactylozooïden worden ook gebruikt voor de verdediging

Het Portugese oorlogsschip wordt gegeten door sommige vissen en schaaldieren (bijv. de zandkrab).. Een andere predator is de onechte karetschildpad. De huid van deze schildpad, inclusief die van zijn tong en keel, is te dik om in te kunnen steken.

De drijvende zeenaaktslak Glaucus atlanticus is gespecialiseerd in het eten van het Portugees oorlogsschip evenals de paarse zeezeiler zeeslak (Janthina janthina).

De blanket octopus is immuun voor het gif van het Portugees oorlogsschip; jonge dieren dragen, vermoedelijke voor offensieve of defensieve doeleinden, afgebroken tentakels van het Portugees oorlogsschip met zich mee.

De maanvis, waarvan werd gedacht dat deze voornamelijk kwallen at, blijkt ook Portugese oorlogsschepen te eten.

Het kan de drijver bij gevaar leeg laten lopen waardoor het dier onderduikt.

Voortplanting

Een “individu” is eigenlijk een kolonie unisexuele organismen. Elk individu heeft specifieke mannelijke of vrouwelijke gonozooïden (geslachtsorganen of voortplantings onderdelen). Elke gonozooïde bestaat uit gonoforen (voortplantingsstructuren), die weinig meer zijn dan zakjes die eierstokken of testikels bevatten.

Men vermoedt dat de bevruchting in het open water plaatsvindt, omdat gameten van de gonozooïden in het water worden afgezet. Dit gebeurt als de gonozooïden zelf breken en loskomen van de kolonie.

De afgifte van gonozooïden is een chemische reactie die optreedt wanneer groepen individuen op één plaats aanwezig zijn. Waarschijnlijk is een kritische dichtheid van individuen vereist voor een succesvolle bevruchting. De bevruchting vindt dicht bij het oppervlak plaats.

De meeste voortplantingen vinden plaats in de herfst, waardoor grote hoeveelheid jongen worden geproduceerd die in de winter en de lente worden waargenomen. Het is niet bekend wat deze cyclus in gang zet, maar het begint waarschijnlijk in de Atlantische Oceaan.

Bedreiging

Het Portugees oorlogsschip is niet bijzonder zeldzaam en er is geen behoefte aan speciale beschermingsmaatregelen. 

Bronnen

• ADW:  Kurlansky, M. 2002. “Physalia physalis” (On-line), Animal Diversity Web. Accessed November 11, 2019 at https://animaldiversity.org/accounts/Physalia_physalis/ 
• Wikipedia: https://nl.wikipedia.org/wiki/Portugees_oorlogsschip  Accessed November 11, 2019
• Wikipedia: https://en.wikipedia.org/wiki/Portuguese_man_o%27_war Accessed November 11, 2019