Witte haai

Beschrijving van de witte haai

Leefgebied

De witte haai leeft vooral in koude en meer gematigde zeeën en in alle grote oceanen, van de Atlantische tot de Grote Oceaan en leeft voornamelijk in water met een temperatuur tussen de 12 en de 24 graden. Hij heeft een voorkeur voor zeestromingen in de buurt van kolonies van zeeleeuwen, zoals de zuidkust van Australië, de zuidkust van Afrika en sommige eilanden langs de westkust van Noord-Amerika. In Europa komt de haai (zij het sporadisch) voor tot in de Adriatische Zee, de Golf van Biskaje (ook langs de Franse kust tot aan de punt van Bretagne) en de Middellandse Zee (daar met name rond Italië, de Franse kust van de Languedoc en rondom de grotere eilanden). Het leefgebied beperkt zich meestal tot de kust, tussen het wateroppervlak en een diepte tot 1280 meter.

Uiterlijk

Author: Sharkdiver.com
License: Public domainDe witte haai behoort net als alle haaien tot de kraakbeenvissen. Het is een van de grootste soorten. Alleen de walvishaai (13 meter), de reuzenhaai (10 meter) en de Groenlandse haai (7 meter) worden langer. De maximale lengte en het gewicht van de witte haai wordt in de media soms overdreven. Dit is te wijten aan waarnemingen die later onjuist bleken te zijn, zoals een exemplaar uit Port Fairy (Australië) dat een lengte van 11 meter zou hebben bereikt. Na een latere vergelijking met de geconserveerde schedel bleek dat de haai een lengte van ongeveer 5 meter moet hebben gehad. De witte haai wordt gemiddeld ongeveer 4 tot 5 meter lang en ongeveer 680 tot 1100 kilo zwaar. De maximale afmetingen zijn ongeveer 5 tot 7 meter en het maximale gewicht bedraagt ongeveer 3000 kilo. Er zijn wel grotere exemplaren beschreven. Zo wordt een lengte van 7,92 meter en een gewicht van 3400 kilo vermeld.

De witte haai heeft een massief, spoelvormig lichaam en een puntige snuit. De bek is breed en heeft karakteristieke driehoekige tanden met gezaagde randen. De eerste rugvin is zeer breed en hoog. De borstvinnen zijn breed en sikkelvormig. De staartsteel heeft een lange kiel. De staartvin is sikkelvormig, met vrijwel gelijke lobben.

Op de rug is hij blauwgrijs van kleur, op de buik wit met zwarte vlekken. Het kleurenpatroon van de witte haai is kenmerkend voor countershading: een vorm van camouflage waarbij de schaduwwerking herkenning van de haai bemoeilijkt. Van opzij gezien vervagen zijn contouren. Van bovenaf is hij lastiger te onderscheiden van het donkere dieper water, van onderaf van het lichtere wateroppervlak.

De tanden van een mensenhaai zijn driehoekig en hebben een getande rand. Ze kunnen tot 7,5 cm lang worden. Een haai kan drie of vier rijen tanden hebben, die altijd scherp zijn doordat de tanden regelmatig worden vervangen. Als er een tand uitvalt of afbreekt, groeit er een nieuwe achter de verloren of kapotte tand. Een witte haai heeft een maximale bijtkracht van 1,8 ton (1800 kg). Ter vergelijking, een mens heeft een bijtkracht van ongeveer 80 kg, en een leeuw heeft een bijtkracht van ongeveer 600 kg, dat wil zeggen 3 keer kleiner dan die van de witte haai.

Voortbeweging

De witte haai heeft twee grote staartspieren, die van kieuw naar staart lopen. De twee staartspieren werken volgens het ‘push and pull’-principe: de ene spier duwt en de ander trekt. Door het krachtig naar links en rechts zwiepen van de staart kan de haai snelheden bereiken van 25 km per uur tot pieken van 40 km per uur. Ook beschikt de witte haai over een zeer grote lever die zowel dient voor het metabolisme als drijfvermogen.

Sinds kort is het bekend dat witte haaien soms enorme sprongen uit het water maken. Dit wordt ook wel breaching genoemd. De haaien bewegen hierbij met een snelheid van ongeveer 40 km per uur vanaf een diepte van 20 meter naar de oppervlakte, waarna zij uit het water breken. Dit gedrag hangt vermoedelijk samen met de wijze waarop witte haaien prooien aan de oppervlakte verrassen.

Wetenswaardigheden

Het dier moet constant blijven zwemmen om zijn zuurstoftoevoer op peil te houden. In baaien waar de golven het water zeer zuurstofrijk maakt, kan het voldoende zuurstof opnemen zonder te zwemmen.

Om zijn prooi te vinden heeft de witte haai een speciaal orgaan in zijn neus, de Ampullen van Lorenzini, dat rijk is aan zenuwen. Zo kan hij elektromagnetische impulsen van 0.005 microvolt van prooien opvangen, die van zijn neus naar zijn hersenen verstuurd worden. De haai kan hiermee over grote afstanden organismen waarnemen. Het orgaan is onvoorstelbaar gevoelig: met dezelfde zintuigen zou een mens een penlite-batterij kunnen waarnemen over een afstand van meer dan 1500 kilometer.

Bij de witte haai heeft men een merkwaardig verschijnsel kunnen waarnemen, dat ook wel tonische immobiliteit wordt genoemd. Dit is te zien als de haai door een duiker over de snuit wordt gestreeld. De haai lijkt dan in een soort trance of verstijving te verkeren. Het schijnt vaker bij vrouwtjes dan mannetjes voor te komen.

De witte haai en zijn verwanten – de mako, voshaai en haringhaai – worden als warmbloedig beschouwd, wat wil zeggen dat ze hun lichaamstemperatuur hoger kunnen houden dan die van het omringende water. De warmte wordt geproduceerd door de spierbewegingen van het zwemmen en het grote lichaamsvolume houdt beter warmte vast. Ook de lederschildpad kent dit principe.

Voedsel in de natuur

Deze machtige haai wordt vaak ten onrechte gezien als het meest vraatzuchtige roofdier van de zee en heeft zelfs een reputatie dat hij mensen eet, iets dat helaas flink door de media overtrokken is.

Witte haaien staan aan de top van de zee-voedselketen, en zijn uitstekende roofdieren. Een volwassen exemplaar jaagt voornamelijk op grote prooien. Lievelingskostjes zijn tonijn, makreelachtige vissen en zwaardvissen. Af en toe worden echter ook zeeroofdieren als zeerobben en zeeleeuwen, dolfijnen of kleinere haaien gegeten. De witte haai jaagt meestal in de eerste twee uur na zonsopkomst als het zicht nog gering is. Hij meestal alleen, maar wanneer er een bloedspoor in het water drijft, kunnen meerdere haaien samen toestromen. Hij jaagt door ineens, vanuit het niets, op de prooi af te zwemmen. De witte haai heeft zeer gevoelige geurzintuigen en ruikt een druppel bloed in 4,6 miljoen liter zeewater. Wat hij eet, hangt af van de watertemperatuur en de prooien die er op dat moment aanwezig zijn. Hij kan lange tijd zonder voedsel, maar zal geen hapje afslaan als hij zich een halfuurtje eerder volgegeten heeft. Af en toe vallen witte haaien ten prooi aan orka’s.

Het dieet van de witte haai verandert als hij ouder wordt. Jonge haaien van ca. 2-3 meter lang eten voornamelijk vis, terwijl oudere haaien van ca. 4 meter lang grotere dieren zoals robben en zeeleeuwen aanvallen. Ze worden vaak gesignaleerd in de buurt van robbenkolonies, waar ze zowel op jonge als volwassen dieren jagen, maar de haaien schijnen zich zelden tot één enkel jachtgebied te beperken. Bij de aanval benadert de witte haai zijn prooi van onderaf (het kan gaan om een verticale of horizontale benadering), bijt toe en trekt zich dan weer terug. Een bekend jachtgebied van de witte haai is Seal Island, False Bay in Zuid-Afrika. Uit onderzoek hier verricht is gebleken dat de haai meestal in de vroege ochtend jaagt op de daar aanwezige robben en dan het grootste succespercentage heeft (ongeveer 50%).

Gedrag

Witte haaien veranderen van levensgewoonten als ze een bepaalde leeftijd bereiken. Ze verlaten hun jachtgebieden, leggen grote afstanden af en zakken naar een diepere zeelaag. Door het plaatsen van merktekens en satellietzendertjes heeft men kunnen vaststellen dat de witte haai grote afstanden aflegt. Zo zijn bijvoorbeeld witte haaien van het eiland Isla Guadalupe in Mexico gesignaleerd bij de Faralloneilanden van Californië en zelfs op een afstand van 3800 kilometers in Maui, Hawaï.

Predatie

Mensen vormen de grootste bedreiging en af en toe Orka’s en grotere haaien.

Voortplanting in de natuur

De witte haai is eierlevendbarend. De haai produceert wel eitjes, maar deze komen in het moederlichaam uit en de jongen groeien nog een tijd door voor ze geboren worden. Na een jaar zijn ze al twee meter lang.

Grote witte haaien groeien erg langzaam, zijn pas laat volwassen en leven lang. Ze krijgen niet vaak jongen (om de twee tot drie jaar) en bovendien is het aantal jongen per worp gering, meestal niet meer dan twee tot tien. Vrouwtjes zijn pas geslachtsrijp als ze 4.5 tot 5 meter lang en 12 tot 18 jaar oud zijn.  De mannetjes zijn pas geslachtsrijp als ze 3.4 tot 4 meter lang en 10 jaar oud zijn. De draagtijd is niet precies bekend maar ligt vermoedelijk tussen de 12 en de 18 maanden. Na de geboorte verzorgt het vrouwtje de jongen niet en ondanks hun grote omvang zijn de  overlevingskansen gering. De jongen hebben bij de geboorte al een lengte van 1.20 tot 1.40 m.

Men denkt dat witte haaien ook van geslacht kunnen veranderen, waarschijnlijk is dit zo om de verhoudingen binnen de populaties van de soort op peil te houden.

Bedreiging

De witte haai komt zeer weinig voor of weet zich over het algemeen goed verborgen te houden. Mede door de afgelegenheid van de jachtgebieden kan men de soort moeilijk bestuderen in zijn natuurlijke omgeving.

De witte haai is een beschermde diersoort in de wateren rond Australië, Zuid-Afrika, Namibië, Israël, Malta en de Verenigde Staten. De wetgeving is streng, maar de handhaving is problematisch omdat er een lucratieve zwarte markt bestaat voor de kaken, tanden en vinnen van de witte haai. In sommige landen zoals Australië is de handel in producten afkomstig van de witte haai verboden. In 2000 mislukte een poging tot het instellen van een internationaal handelsverbod in het kader van CITES. Wel is de witte haai opgenomen in een internationaal verdrag ter bescherming van trekkende dieren (CMS) en staat het door de overvloedige jacht en het sportvissen op deze haai op de Rode Lijst van de IUCN kwetsbare soort.

Bronnen:

• https://nl.wikipedia.org/wiki/Witte_haai
• Michаel Frаnkis, Marie Studer, Andrej Gajic, Vitthal Kudal, Michael Wunderli, “Carcharodon carcharias” Encyclopedia of Life, available from https://eol.org/pages/46559751 Accessed on 2 Nov. 2012

Carcharodon carcharias

Naam	Witte haai
Klasse	Chondrichthyes (Kraakbeenvissen)
Orde	Lamniformes (Makreelhaaien)
Familie	Lamnidae (Haringhaaien)
Geslacht	Carcharodon
Soort	Carcharodon carcharias
Grootte man	3 – 4  m
Grootte vrouw	4 – 6 m
Gewicht man	3400  kg
Gewicht vrouw	3400 kg
Paartijd	Niet bekend
Paringsinterval	Iedere twee jaar
Draagtijd	14 maanden
Nest	–
Geboorte	Niet bekend
Geboortelengte	1.20 – 1.40 m
Aantal jongen	Gemiddeld 7
Spenen	–
Geslachtsrijp man	14 – 16 jaar, > 3.50 m
Geslachtsrijp vrouw	9 – 10 jaar, > 4.50 m
Levensduur	Tot 36 jaar in de natuur
Voeding	Tonijn, makreelachtige vissen, zwaardvissen, zeeroofdieren als zeerobben,  zeeleeuwen, dolfijnen en kleinere haaien.
Leefgebied	Koude en meer gematigde zeeën en in alle grote oceanen, van de Atlantische tot de Grote Oceaan
Groep/solitair	Alleen of in paren
CITES	Appendix II
IUCN	Kwetsbaar (VU)