
License: CC BY-SA 3.0

The IUCN Red List of Threatened Species 2016:
Accessed on 28 July 2018.

License: CC BY-SA 2.5
Beschrijving van de bonobo
Leefgebied
De bonobo leeft in de bossen in het midden van de Democratische Republiek Congo (vroeger Zaïre) tot op 1500 meter hoogte. De habitat van bonobo bevindt zich in het Congobekken. Dit gebied ligt ten zuiden van de Congo rivier (voorheen de rivier de Zaire) en de Lualaba rivier en ten noorden van de Kasai rivier. Het Congobekken is, na het Amazonegebied, het grootste regenwoudgebied op aarde.
In het Kongobekken leven bonobo’s in verschillende soorten vegetatie. Het gebied wordt over het algemeen geclassificeerd als tropisch regenwoud hoewel er een vermenging is ontstaan met lokale landbouwgebieden en gebieden die teruggeven zijn aan het woud. Hierdoor is er sprake van een mix van “jonge” en “verouderde secundaire bossen”. De gebieden verschillen in boomsoorten, hoogte en dichtheid maar worden allemaal bewoond door bonobo’s. Daarnaast leven ze ook in moerasbossen die uitmonden in moerasweidegebieden.
Ze foerageren in elk type habitat, terwijl ze alleen slapen in beboste gebieden. Sommige bonobo-populaties geven er de voorkeur aan om in relatief kleine bomen (15 tot 30 m) te slapen, vooral bomen in secundaire bossen.
Uiterlijk
Samen met chimpansees zijn bonobo’s de meest naaste verwanten van de mens. Net als chimpansees hebben bonobo’s langere onderarmen dan benen, lange vingers en beweeglijke schoudergewrichten. Bonobo’s zijn niet bijzonder klein in vergelijking met gewone chimpansees (Pan troglodytes). Toch worden ze vaak pygmee-chimpansees genoemd vanwege de slankere lichaamsvorm van deze soort. In tegenstelling tot gewone chimpansees, worden bonobo’s niet verdeeld in ondersoorten.
De vacht is zwart, hoewel deze in de loop van de tijd grijs kan worden. In tegenstelling tot chimpansees, is het gezicht zwart en groeit het haar op de kop zijwaarts in plaats van naar achteren. Het haar groeit, in tegenstelling tot gewone chimpansees, ook op de wangen en is over het algemeen langer. Het midden van het gezicht, de handen en de voeten zijn niet bedekt zijn met haar en deze lichaamsdelen blijven hun hele leven donker van kleur. Dit staat in schril contrast met gewone chimpansees, die een lichtere huidskleur hebben, vooral wanneer ze nog jong zijn.
Hoewel mannetjes ongeveer 30% zwaarder zijn dan vrouwtjes, is het verschil in uiterlijk tussen mannetjes en vrouwtjes niet zo groot. Een mannetje wat op vier poten staat is 73 tot 83 cm groot en een vrouwtje 70 tot 76 cm. Rechtop staand hebben ze een lengte tot 115 cm. Mannetjes wegen 34 tot 60 kg en vrouwtjes 27 tot 38 kg.
Voortbeweging
Bonobo’s brengen vrijwel al hun tijd door in de bomen, waar ze fruit eten en slapen in nesten die ze bouwen van takken. Op de grond lopen ze voornamelijk op vier poten waarbij ze op de knokkels van hun handen lopen, hoewel ze soms, maar vaker dan gewone chimpansees, op twee benen lopen. Bonobo’s hebben, in vergelijking met gewone chimpansees, langere ledematen, vooral de achterpoten. Verder zijn ze behendig in bomen, zoals klimmen, slingeren en van tak naar tak springen.
Wetenswaardigheden
- Bonobo’s komen maar in één land voor, in de Democratische Republiek Congo
- Bonobo’s leven in grote groepen, tot 150 dieren.
- Samen met chimpansees zijn bonobo’s de meest naaste verwanten van de mens.
- De bonobo heeft een hersencapaciteit van gemiddeld 350 cm3.
Voedsel in de natuur
Het grootste deel van het dieet bestaat uit fruit, hoewel ze ook verschillende andere soorten voedsel eten. Van planten worden fruit, noten, stengels, scheuten, pitten, bladeren, wortels, knollen en bloemen gegeten. Ook eten ze af en toe paddenstoelen. Een klein deel van het dieet bestaat uit ongewervelden zoals termieten, larven en wormen. In zeldzame gevallen eten ze vlees. Zo is waargenomen dat ze stekelstaarteekhoorns, zwartrugduikers, zwartvoorhoofdduikers en eidolons eten.
Gedrag
Bonobo’s zijn zeer intelligente, sociale dieren. Ze leven in stabiele groepen van soms wel 150 dieren, hoewel deze groepen tijdens het foerageren of als ze rondtrekken meestal worden opgedeeld in kleinere groepjes van 3 tot 10 dieren, bestaande uit mannetjes, vrouwtjes en hun jongen. Bij een overvloedig aanbod van voedsel kunnen deze opgesplitste groepjes groter zijn, tot wel 30 dieren, maar ze splitsen zich weer op in kleinere groepjes wanneer ze verder trekken.
De bonobo samenleving kent enkele zeer opvallende verschillen met die van chimpansees en dit heeft onderzoekers sinds hun ontdekking gefascineerd. Bij zowel bonobo’s als chimpansees blijven mannetjes in hun geboortegroep terwijl vrouwtjes zich bij andere groepen aansluiten. In tegenstelling tot de door mannetjes gedomineerde chimpansee-samenleving ontwikkelen vrouwtjes in bonobo-groepen sterke relaties en zullen de mannetjes zich tijdens het eten vaak onderwerpen aan de vrouwtjes.
Mannetjes hebben een losse dominante structuur en de dominantie van een mannetje is gecorreleerd aan de dominante aanwezigheid van een moeder in de groep. Dominantie manifesteert zich via bedreigingsuitingen en wordt vaak geassocieerd met het verkrijgen van toegang tot voedsel. De meeste bedreigingsuitingen zijn eenzijdig (de ‘dader’ gaat achteruit zonder de uitdaging aan te gaan). Nadien zorgt geruststellend gedrag voor een verminderde spanning. Oudere vrouwtjes krijgen een sociale status als hun mannelijke nakomelingen dominanter worden.
Tijdens rustperiodes is het elkaar verzorgen een veel voorkomende activiteit. Dit gebeurt meestal tussen een mannetje en een vrouwtje, maar ook vaak tussen twee vrouwtjes. Het is geen begroeting, balts of spanning verlagend gedrag, maar eerder een affiniteit tussen twee dieren of een activiteit ter bevordering van de samenhang van de groep.
Bonobo-populaties zijn waargenomen in gebieden tussen de 14 en 29 vierkante kilometer. Dit zijn echter alleen maar observaties en geen pogingen om de grootte van het territorium van een bepaalde groep in kaart te brengen.
Bonobo’s communiceren op verschillende manieren. Vrouwtjes kunnen schreeuwen, maar mannetjes blaffen, grommen en hijgen. Een blaffend geluid kan een alarmkreet zijn terwijl andere geluiden kunnen duiden op agressie, opwinding, tevredenheid, enzovoort. De verschillende soorten geluiden worden in meerdere contexten gebruikt en kunnen niet als “woorden” worden beschouwd.
Naast deze vocale communicatie is lichamelijk contact belangrijk. Hiermee wordt een sociale status gecommuniceerd. Andere vormen van communicatie door contact worden waargenomen tussen moeders en hun jongen en tussen rivalen.
Eén van de andere opvallende kenmerken van de bonobo-samenleving is seks, wat vaak wordt gebruikt als sociale communicatie om de rangorde duidelijk te maken en om sociale te banden te creëren. Hierbij zijn zowel mannetjes als vrouwtjes bij betrokken zowel met hun eigen geslacht als met het andere geslacht.
Visuele communicatie komt ook voor. Bonobo’s kijken vaak naar een ander. Dit gedrag duidt op interesse in de activiteit van degene die wordt aangestaard. Dit gebeurt bijvoorbeeld wanneer een andere bonobo voedsel heeft dat hij of zij ook wil hebben. Het kan deel uitmaken van het baltsgedrag van een mannetje.
Predatie
De enige bekende predatoren van bonobo’s zijn mensen. Hoewel de jacht op bonobo’s illegaal is, vindt er nog steeds troperij plaats. Er wordt gespeculeerd dat luipaarden en pythons, die er om bekend staan dat ze op gewone chimpansees jagen, ook op bonobo’s jagen.
Voortplanting in de natuur
Bonobo’s kennen polygynandrie waarbij zowel mannetjes als vrouwtjes meerdere partners hebben. Vrouwtjes paren met elk mannetje in de groep, behalve hun eigen zonen. Daarom is vaak niet duidelijk wie de vader van het jong is. Het paren kan echter verward worden met seksuele activiteiten als onderdeel van het vormen sociale banden.
De vruchtbaarheidsperiode van vrouwtjes wordt zichtbaar door een 10 tot 20 dagen durende zwelling van de genitaliën. Bonobo’s hebben geen specifiek paarseizoen en paren gedurende het hele jaar. De dracht duurt bij bonobo’s ongeveer 8 maanden. De jongen die relatief hulpeloos worden geboren, worden bijna 5 jaar door de moeder verzorgd. Ze zijn afhankelijk van de moedermelk en klampen zich enkele maanden aan hun moeder vast.
Een vrouwtje kan binnen een jaar na de bevalling weer uiterlijke tekenen van vruchtbaarheid vertonen. Ze gaat dan wel weer paren, hoewel deze paringen niet tot een bevruchting leiden, wat betekent dat het vrouwtje waarschijnlijk niet vruchtbaar is. In deze periode blijft ze haar nakomelingen de borst geven tot ze ongeveer 1,7 jaar zijn en gespeend worden. Informatie over ouderlijke zorg is beperkt. Bonobo’s zijn echter zeer sociale zoogdieren en zijn na ongeveer 15 jaar volwassen. Gedurende deze tijd neemt de moeder het grootste deel van de zorg op zich, hoewel de mannetjes indirect kunnen bijdragen door de groep te waarschuwen voor gevaar, door voedsel te delen en mogelijk door te helpen om de jongen te beschermen.
Het gemiddelde geboorte-interval is 5 jaar. Daarom kan de lactatie de ovulatie onderdrukken, maar niet de uiterlijke tekenen van vruchtbaarheid. Omdat geen enkele studie langer heeft geduurd dan de levensduur van een bonobo, is het totale aantal nakomelingen per vrouwtje onbekend.
Volwassen mannetjes blijven in hun geboortegroep en houden dus gedurende de resterende jaren contact met hun moeder. Vrouwtjes verlaten hun geboortegroep voordat ze volwassen worden en hebben dus geen contact meer met hun moeder wanneer ze volwassen zijn.
Er is slechts beperkte informatie over de levensduur van bonobo’s en er is geen onderzoek geweest dat langer heeft geduurd dan de verwachte levensduur van bonobo’s. De langste studie van bonobo’s begon in 1976. Op dat moment werd de leeftijd van elk dier geschat en uit extrapolatie bleek dat een vrouwtje dat in 1993 stierf, 45 tot 50 jaar was. Dit zou betekenen dat de levensduur van deze dieren vergelijkbaar is met die van gewone chimpansees.
Bedreiging
Bonobo’s leven niet zo wijdverspreid als chimpansee en worden bedreigd door verlies van leefgebied, omdat grote stukken regenwoud worden gekapt om plaats te maken voor landbouw, houtwinning en bebouwing. Hoewel ze oorspronkelijk, door plaatselijke taboes, niet door jagers als doelwit werden beschouwd, loopt deze soort tegenwoordig risico door de handel in bushmeat waarnaar de vraag recentelijk is toegenomen, en een bedreiging vormt voor veel natuur in Afrika.
Bonobo’s zijn bij wet beschermd en internationale handel is verboden door de vermelding in bijlage I van het Verdrag inzake de internationale handel in bedreigde in het wild levende dierensoorten (CITES). Ex-situ instandhoudingsmaatregelen zijn geen waarborg voor deze soort, aangezien er momenteel in gevangenschap geen zichzelf in stand houdende populatie bestaat. De precieze impact van de bushmeat-handel wordt momenteel onderzocht door de Bushmeat Working Group, een onderdeel van het CITES.
Het Milieuprogramma van de Verenigde Naties (UNEP) heeft onlangs onderkend dat het dringend nodig is om onze naaste verwanten te beschermen en heeft een Great-Ape Survival Project (GRASP) opgezet voor het nemen van maatregelen die nodig zijn om de toekomst van apen veilig te stellen en om politieke steun en financiering te verkrijgen om dit mogelijk te maken.
Het Bonobo Conservation Initiative in de Democratische Republiek Congo werkt aan het vergroten van het bewustzijn van de benarde situatie van deze soort. Het grootste probleem met betrekking tot het behoud van bonobo’s is dat ze alleen in één enkel beschermd gebied leven (Salonga National Park), en dat zelfs daar intensief op ze wordt gejaagd, zowel voor hun vlees als voor het maken van amuletten. Gecoördineerde inspanningen voor de instandhouding zijn daarom nodig.
Bronnen:
- IUCN: Fruth, B., Hickey, J.R., André, C., Furuichi, T., Hart, J., Hart, T., Kuehl, H., Maisels, F., Nackoney, J., Reinartz, G., Sop, T., Thompson, J. & Williamson, E.A. 2016. Pan paniscus (errata version published in 2016). The IUCN Red List of Threatened Species 2016: e.T15932A102331567. https://www.iucnredlist.org/species/15932/102331567 Accessed on 28 July 2018.
- Anage:Tacutu, R., Thornton, D., Johnson, E., Budovsky, A., Barardo, D., Craig, T., Diana, E., Lehmann, G., Toren, D., Wang, J., Fraifeld, V. E., de Magalhaes, J. P. (2018) “Human Ageing Genomic Resources: new and updated databases.” Nucleic Acids Research 46(D1):D1083-D1090. https://genomics.senescence.info/species/entry.php?species=Pan_paniscus accessed on 31 July 2018
- Animal Diversity Web: Williams, A. 2004. “Pan paniscus” (On-line), Animal Diversity Web. Accessed August 05, 2018 at https://animaldiversity.org/accounts/Pan_paniscus/ Accessed on 31 July 2018
- Arkive: https://www.arkive.org/bonobo/pan-paniscus/ Accessed on 3 August 2018
- Bonobo. (2021, november 1). Wikipedia, de vrije encyclopedie. Opgehaald 18:18, november 28, 2021 van https://nl.wikipedia.org/wiki/Bonobo
- Bushmeat. (2020, november 29). Wikipedia, de vrije encyclopedie. Opgehaald 28 november 2021 van https://nl.wikipedia.org/wiki/Bushmeat
- Wikipedia contributors. (2021, november 16). Ex situ conservation. In Wikipedia, The Free Encyclopedia. Retrieved 12:44, november 28, 2021, from https://en.wikipedia.org/wiki/Ex_situ_conservation
Pan paniscus
Naam | Bonobo |
Klasse | Mammalia (Zoogdieren) |
Orde | Primates (Primaten) |
Familie | Hominidae (Mensachtigen) |
Geslacht | Pan (Chimpansees) |
Soort | Pan paniscus |
Kop-romplengte op vier poten | ♂ 73 – 83 cm, ♀ 70 – 76 cm |
Lengte rechtop staand | 112 cm |
Gewicht | ♂ 34 – 60 kg, ♀ 27 – 38 kg |
Paartijd | Het hele jaar door |
Paringsinterval | 5 jaar |
Draagtijd | 232 dagen |
Nest | Jong klampt zich aan moeder vast |
Geboorte | Het hele jaar door |
Geboortegewicht | 1330 gram |
Aantal jongen | 1 jong |
Spenen | 1,7 jaar |
Geslachtsrijp | 13 – 15 jaar |
Levensduur | In gevangenschap: 55 jaar, in het wild: 20 jaar |
Voeding | Fruit, noten, stengels, scheuten, pitten, bladeren, wortels, knollen, bloemen, paddenstoelen. termieten, larven en wormen. Soms stekelstaarteekhoorns, zwartrugduikers, zwartvoorhoofdduikers en eidolons. |
Leefgebied | In het midden van de Democratische Republiek Congo (vroeger Zaïre). |
Groep/solitair | Groepen tot 150 dieren |
Fokprogramma | EEP: ANTWERPEN, Jeroen Stevens |
CITES | Appendix I (04/02/1977) |
EU Listing | Annex A (04/02/2017) |
IUCN | Bedreigd (EN) |
Ontdek meer van zoo-dieren.nl
Abonneer je om de nieuwste berichten naar je e-mail te laten verzenden.