Gevlekte hyena

Beschrijving van de gevlekte hyena

Leefgebied

Tegen het eind van het pleistoceen kwam de gevlekte hyena in heel Eurazië voor. Tegenwoordig komt hij alleen nog algemeen voor in Afrika ten zuiden van de Sahara. De aantallen variëren echter sterk per gebied. In sommige gebieden, zoals in de bossen in Mount Kenya komen ze slechts nog incidenteel voor en in de meeste gebieden in Zuid-Afrika zijn ze uitgeroeid. Grote concentraties gevlekte hyena’s leven echter nog in de Serengeti en met name in de Ngorongoro krater in Tanzania. In de Serengeti is het zelfs het meest voorkomende grote roofdier.

Gevlekte hyena’s leven in gebieden die variëren van woestijnen tot open bossen, en van droge steppen tot hooggelegen heidegebieden tot 4000 meter hoogte. Ze mijden dichte wouden. Ze komen ook niet voor in tropische regenwouden. De meeste dieren leven dan ook op open savannes met een grote hoeveelheid aan herbivoren.

Uiterlijk

De gevlekte hyena is de grootste hyenasoort. Met zijn verwanten, de aardwolf (Proteles cristatus), de gestreepte hyena (Hyaena hyaena) en de bruine hyena (Parahyaena brunnea), deelt hij uiterlijke kenmerken die karakteristiek zijn voor een hyena: een sterk aflopende rug met rechtop staande manen, korte brede kaken en stevige schouders. De gevlekte hyena is sterk gebouwd met een korte tot middellange, borstelige staart. De oren op de korte, brede kop zijn groot, en in tegenstelling tot andere hyena-soorten, afgerond.

In verhouding tot hun grootte hebben ze de sterkste kaken van alle zoogdieren. De voorpoten zijn langer dan de achterpoten. waardoor de rug naar achteren sterk afloopt. Aan de poten zitten grote voetkussens en vier, niet-intrekbare, klauwen.

De vacht is erg grof en wolachtig en is kort en bruin tot grijzig geel van kleur. De onderzijde van het lichaam en de borst zijn lichter gekleurd. De onderste helft van de poten zijn meestal zwart. Over het lichaam, de nek en de poten verspreidt liggen onregelmatig zwarte vlekken, die vervagen naarmate het dier ouder wordt. Deze gevlekte vacht biedt hem enige camouflage tussen de lage begroeiing op de savanne. De manen zijn kort en borstelig en lopen over het onderste deel van de nek en de schouders. De staart heeft een zwarte punt. De snuit is donkerbruin van kleur.

De gevlekte hyena heeft een kop-romplengte van 95 tot 150 cm, een schouderhoogte van 75 tot 85 cm, een staartlengte van 30 tot 36 cm en een lichaamsgewicht van 45 tot 70 kg. Mannetjes en vrouwtjes zien er hetzelfde uit maar volwassen vrouwtjes zijn over het algemeen groter dan volwassen mannetjes en wegen gemiddeld 6,6 kg meer.

De vrouwtjes hebben een sterk vergrote clitoris, die doet denken aan een penis. De clitoris heeft zelfs een voorhuid en kan worden verlengd. Ze hebben zelfs een paar zakjes in het genitale gebied die gevuld zijn met vezelig weefsel. Deze zien er uit als het scrotum van mannetjes maar ze zijn met meer haar bedekt. Daarom werd vroeger geloofd dat hyena’s tweeslachtig waren. Het vrouwtje heeft geen externe vagina en moet plassen, paren, en jongen baren door het urogenitale kanaal en de pseudo-penis. De mannelijke eigenschappen van hyenavrouwtjes worden toegeschreven aan een grote hoeveelheid testosteron in hun lichaam. Vrouwtjes hebben soms zelfs meer testosteron in hun lichaam dan mannetjes.

Voortbeweging

De gevlekte hyena heeft een kenmerkende telgang, een zeldzame manier van manier van lopen onder dieren. 

Wetenswaardigheden

  • Het is de grootste, agressiefste en luidruchtigste hyenasoort.
  • In grote delen van Afrika is het het meest voorkomende grote roofdier. 
  • Gevlekte hyena’s lijken op hondachtigen, omdat hun lichamen zijn aangepast aan vergelijkbare jachttechnieken, maar zijn (evenals de andere hyena’s) genetisch nauwer verwant aan civetkatten.
  • Eén derde deel van de staart bestaat uitsluitend uit haar.
  • Pasgeboren jongen zijn helemaal zwart.

Voedsel in de natuur

De gevlekte hyena is een opportunistische carnivoor, die zelf op zijn prooi jaagt. Het is een vaardige jager die, jagend in een grote groep, grote prooien zoals kafferbuffels en antilopen kan vellen. De groep put het prooidier uit door het te achtervolgen en te omsingelen. Het is een selectieve jager, die eerder op langzamere, zeldzamere dieren als waterbokken jaagt dan op algemenere, dodelijkere en meer wendbare dieren als zebra’s.

Vaker gaan gevlekte hyena’s alleen op jacht, waarbij ze kleine dieren buit maken zoals ongewervelden, reptielen, knaagdieren en vogels, of afval eten. De gevlekte hyena is ook een aaseter. Hij eet zowel menselijk afval als kadavers en de placenta’s van hoefdieren. Ze eten zowel van verlaten kadavers of jagen katachtigen als leeuwen, luipaarden en jachtluipaarden weg van hun gevangen prooien. Tijdens het foerageren kunnen afstanden tot 80 km per nacht worden afgelegd.

Ze hebben extreem sterke korte kaken met grote kiezen, wat ze in staat stelt om botten en taaie huid te eten die andere vleeseters niet kunnen verorberen. Ze kunnen zelfs het harde schild van een schildpad verbrijzelen en door de huid en botten van dieren als olifanten en neushoorns bijten. Delen die ook de hyena niet kan verteren, zoals haren en pezen, worden in de vorm van braakballen uitgespuugd. Een hyena kan bij één maaltijd wel een derde van zijn lichaamsgewicht aan voedsel naar binnen werken, tot 13 kg per keer. Restjes, als die er zijn, worden soms opgeslagen in een kuil, onder struiken of onder water.

Eerder werd verondersteld dat de gevlekte hyena uitsluitend aas at of prooien roofde van andere dieren. Dat maakte de hyena (onterecht) tot symbool van lafheid. Dit misverstand kwam mede doordat de gevlekte hyena vooral ’s nachts jaagt, waardoor zijn jachtmethoden lange tijd slecht bekend waren. Ongeveer 70% van hun prooien doden ze zelf.

Gedrag

Gevlekte hyena’s zijn overwegend ’s nachts actief en leven in groepen van 3 tot 80 dieren, die clans worden genoemd. De grootte van een clan is afhankelijk van het voedselaanbod. Op de savanne, waar het voedselaanbod groot is, zullen de clans groter zijn (35 tot wel 80 dieren) dan in de voedselarme woestijn (hooguit tien dieren). De individuen jagen vaak apart, maar komen samen als dat nodig is, bijvoorbeeld om het territorium te beschermen.

Gevlekte hyena’s zijn territoriaal. Ze patrouilleren regelmatig en indringers worden fel verjaagd. De groottes van de territoria zijn afhankelijk van het voedselaanbod, met kleinere territoria in voedselrijkere gebieden. In de Ngorongoro krater is een territorium ongeveer 40 km2 en in de Kalahari ongeveer 1000km2. Deze gebieden worden afgebakend door het maken van geluiden en het afzetten van geuren door een afscheiding van de anaalklieren en klieren op de poten. Bovendien maken ze gebruik van gemeenschappelijke latrines die dienen om het grondgebied te markeren. Het centrum van een territorium wordt gevormd door holen waarin de hyena’s zich overdag meestal schuilhouden.

Een clan bestaat uit enkele verwante wijfjes en hun jongen en er geldt een strikte hiërarchie, waarbij alle vrouwtjes (die groter en agressiever zijn dan de mannetjes) dominant zijn te opzichte van de mannetjes. Mannetjes zijn onderdanig aan de vrouwtjes en leven aan de rand van de clan. Ze gaan de vrouwtjes meestal uit de weg, behalve als deze in oestrus zijn. Als de hyena’s coalities willen vormen met hun verwanten, begroeten ze elkaar door aan elkaar te snuffelen. Als ze een coalitie willen vormen, vergroot hun clitoris; het snuffelen wordt dan gebruikt om de andere vrouwtjes te mobiliseren. Vroeger werd gedacht dat onderdanige hyena’s hiermee hun eerbied toonden aan de hogeren in rang.

Karakteristiek zijn de schreeuwende, jankende en ‘lachende’ geluiden van de gevlekte hyena. Een luide, herhalende jank kan vooral ’s nachts worden gehoord, tot op een afstand van vijf kilometer. Deze roep brengt hij voornamelijk voort tijdens het lopen, waarbij het dier zijn hoofd laag houdt. De geluiden dienen onder meer om soortgenoten te waarschuwen voor gevaar, het attenderen op een prooi en het tonen van onderworpenheid aan hogergeplaatste soortgenoten.

De gevlekte hyena verblijft met de groep in een of meerdere zelf gegraven holen. Soms worden ook grotten of holle ruimten tussen rotsen gebruikt. Deze holen zijn soms al enkele eeuwen in gebruik.

Predatie

De grootste vijand van de gevlekte hyena is de leeuw. Leeuwen stelen vaak prooien van hyena’s en zullen niet aarzelen om hyena’s te doden. Jonge hyena’s zijn voor een leeuw een niet te versmaden prooi en ook is waargenomen dat leeuwen gevlekte hyena’s zonder duidelijke aanleiding van een bepaalde plaats verjagen.

Gevlekte hyena’s zijn overigens zelf ook behendige en geduchte prooiendieven. Een alleen etende leeuw of een andere grote kat, als een luipaard of een jachtluipaard, zal al snel omsingeld zijn door groepjes gevlekte hyena’s die opgewonden jankend om hem heen cirkelen, klaar om een uitval te wagen. Meestal geeft de katachtige dan zijn prooi op en gaan de hyena’s er met de prooi vandoor. Hyena’s en leeuwen zijn aan elkaar gewaagd: één enkele hyena is voor een leeuw geen partij maar als de hyena’s in de meerderheid zijn zal een leeuw er meestal vandoor gaan. 

Voortplanting in de natuur

Gevlekte hyena’s kennen polygynie: een mannetjes paart met meerdere vrouwtjes. Voor het paren buigt een mannetje voor een vrouwtje, brengt zijn snuit naar de grond en nadert haar. Hij buigt weer en gaat vervolgens vlak achter haar staan en krabt in de grond. Daarna vindt de paring plaats. Door de dominantie van de vrouwtjes gedragen de mannetjes zich schuw en zullen ze onmiddellijk weggaan als de vrouwtjes tekenen van agressie vertonen. De paring is niet seizoensgebonden en vindt het hele jaar plaats.

Hoewel alle vrouwtjes jongen krijgen, werpen alfavrouwtjes op jongere leeftijd, kennen ze een kortere paringsinterval en een verhoogde kans op overleving van hun nakomelingen. Deze voordelen worden doorgegeven aan de vrouwelijke nakomelingen. De reden voor de betere fitheid van alfavrouwtjes is waarschijnlijk te wijten aan de betere toegang tot voedsel. Alfavrouwtjes krijgen meestal mannelijke nakomelingen.

Na een draagtijd van 110 dagen worden er meestal twee jongen geboren in een ondergronds hol. De geboorte vindt plaats door de penis-achtige clitoris die dan scheurt. Het duurt enkele weken voordat de wond weer genezen is.

De jongen van de gevlekte hyena worden geboren met de ogen open en een compleet gebit en zijn al erg actief en één uur na de geboorte al agressief. In elke worp is één jong dominant en deze hiërarchie wordt al bepaald in de eerste uren na de geboorte. Dit dominante jong bepaalt of en wanneer de andere jongen bij de moeder mogen drinken. In tijden van voedselschaarste zal het jong niet aarzelen om de andere jongen dood te bijten of uit te laten hongeren. Vooral als de jongen van hetzelfde geslacht zijn beginnen ze kort na de geboorte al heftig te vechten waarbij er regelmatig een jong dood gaat.

Ze wegen bij de geboorte 1100 tot 1600 gram. Jonge hyena’s worden na twee tot zes weken naar een verzamelplek, waar meerdere holen zijn, gebracht om op te groeien. De jongen worden alleen gevoed door hun moeder en zullen in de eerste weken alleen uit het hol komen als hun eigen moeder aanwezig is. Hoewel bij andere carnivoren, die in een groep leven, het voeden van elkaars jongen vaker voorkomt, blijkt dit niet te gebeuren bij de gevlekte hyena.

Met zeven à acht maanden zijn de jongen oud genoeg om mee te gaan op jacht, maar ze blijven nog gezoogd worden tot ze 12 tot 16 maanden oud zijn, wat erg lang is. De moedermelk is met een eiwitgehalte van 14,9% en een vestgehalte van 14,1% extreem energierijk. Wanneer ze gespeend worden is het gebit al volledig volgroeid wat ook erg zeldzaam is.

Vrouwtjes blijven hun hele leven bij de clan, mannetjes verlaten de clan vanaf het moment dat ze seksueel volwassen zijn wat ongeveer tussen de 21 en 36 maanden ligt. Deze mannetjes komen, in de clan waarbij ze zich aansluiten, in een wachtrij wat betreft dominantie. Gevlekte hyena’s worden in het wild gemiddeld 20 jaar. In gevangenschap kunnen ze 40 jaar oud worden.

Bedreiging

De IUCN heeft de gevlekte hyena geclassificeerd als “niet bedreigd”. Er zijn wel beschermingsprogramma’s voor deze diersoort. Zonder beschermende maatregelen zouden ze binnen 5 jaar in hun voortbestaan worden bedreigd.

Bronnen

  • IUCN: Bohm, T. & Höner, O.R. 2015. Crocuta crocuta. The IUCN Red List of Threatened Species 2015: e.T5674A45194782. https://www.iucnredlist.org/species/5674/45194782 Accessed on 11 October 2016.
  • Animal Diversity Web: Law, J. 2004. “Crocuta crocuta” (On-line), Animal Diversity Web. Accessed October 12, 2016 at https://animaldiversity.org/accounts/Crocuta_crocuta/
  • EnAge: Tacutu, R., Craig, T., Budovsky, A., Wuttke, D., Lehmann, G., Taranukha, D., Costa, J., Fraifeld, V. E., de Magalhaes, J. P. (2013) “Human Ageing Genomic Resources: Integrated databases and tools for the biology and genetics of ageing.” Nucleic Acids Research 41(D1):D1027-D1033.
  • Gevlekte hyena. (2021, november 20). Wikipedia, de vrije encyclopedie. Opgehaald 09:13, november 28, 2021 van https://nl.wikipedia.org/wiki/Gevlekte_hyena

Crocuta crocuta

NaamGevlekte hyena
KlasseMammalia (zoogdieren)
OrdeCarnivora (roofdieren)
FamilieHyaenidae (Hyena’s)
GeslachtCrocuta
SoortCrocuta crocuta
Kop-romplengte95 – 95 cm
Staartlengte30 – 36 cm
Schouderhoogte75 – 85 cm
Gewicht mannetje45 – 60 kg
Gewicht vrouwtje55 – 70 kg
PaartijdHet hele jaar door
ParingsintervalGemiddeld 9 maanden
Draagtijd110 dagen
NestOndergronds hol
GeboorteHet hele jaar door
Geboortegewicht1390 gram
Aantal jongen1 – 4 jongen 
Spenen12 – 16 maanden
Geslachtsrijp manGemiddeld 36 maanden
Geslachtsrijp vrouwGemiddeld 21 maanden
Levensduur20 jaar in het wild, 40 jaar in gevangenschap
Voeding in de natuurVogels, zoogdieren, vis, eieren, aas, geleedpotigen, uitwerpselen
LeefgebiedAfrika, ten zuiden van de Sahara
Groep/solitairClans
FokprogrammaESB: AMERSFOORT, Raymond van der Meer
CITES
IUCNNiet bedreigd (LC)

Ontdek meer van zoo-dieren.nl

Abonneer je om de nieuwste berichten naar je e-mail te laten verzenden.

Scroll naar boven