Grote koedoe

Beschrijving van de grote koedoe

Leefgebied

De grote koedoe leeft in droge boom- en struiksavannes, dichte struwelen en open bossen in de heuvelachtige streken van zuidelijk en oostelijk Afrika. De populatie is het grootst in zuidelijk Afrika. In het oosten zijn de leefgebieden meer versnipperd. Daar komen in de bergen ook geïsoleerde groepen voor.

In de regentijd komen ze voornamelijk in open boomsavannes voor. ’s Nachts begeven de koedoes zich in deze tijd ook op de open grassavannes om daar te grazen. In het droge seizoen trekken de koedoes zich terug naar bossen en struwelen nabij stromend water, en hoog de bergen in. Bij voldoende beschutting kunnen ze ook in bewoonde gebieden goed overleven.

Uiterlijk

De grote koedoe is een van de grootste soorten antilopes met een vrij lange nek en een schouderhoogte van 100 tot 150 cm. De mannetjes worden groter dan de vrouwtjes. Het mannetje wordt 195 tot 245 centimeter lang en 190 tot 315 kilogram zwaar. Enkel het mannetje draagt lange, spiraalvormige hoorns, die 100 tot 170 centimeter lang kunnen worden en die na zes jaar volgroeid zijn. Het record staat op 181 centimeter. Ook heeft het mannetje een rij lange franjeharen van de keel naar de hals.

Het vrouwtje wordt kleiner, 185 tot 235 centimeter lang, 100 tot 140 centimeter hoog en 120 tot 215 kilogram zwaar. Het vrouwtje heeft geen hoorns. De staart is bij beide geslachten 30 tot 55 centimeter lang, met een witte onderzijde en een zwarte punt.

De korte vacht is roodbruin tot blauwgrijs van kleur. In het zuiden is de kleur donkerder dan in het oosten van Afrika. Naarmate de mannetjes ouder worden, wordt de kleur donkerder. Grijze mannetjes worden echter steeds grijzer naarmate ze ouder worden. De vacht van mannetjes is meestal grijzer van kleur terwijl de vrouwtjes en de jongen roder van kleur zijn. De snuit van mannetjes is donkerder.

Op de rug lopen vier tot twaalf (gemiddeld zes tot tien) dunne, witte strepen. Op de wang hebben ze een tot drie witte vlekken. Tussen de ogen, over de rug van de neus, loopt een heldere, witte streep. Ook de lippen en de kin zijn wit. Over de rug, van de nek tot de staart, loopt een dunne maan van langere haren. De oren zijn groot en rond.

Er zijn drie ondersoorten:

• Tragelaphus strepsiceros strepsiceros – Zuidelijk en oostelijk Afrika
• Tragelaphus strepsiceros chora – Noordoost-Afrika
• Tragelaphus strepsiceros cottoni – Tsjaad tot West-Soedan

Voedsel in de natuur

Ze eten plantaardig voedsel, als bladeren, scheuten, klimplanten, bloemen, vruchten en knollen. In de regentijd eten ze ook gras en kruiden. Door zijn grootte kan de grote koedoe bij takken waar de meeste andere hoefdieren niet bij kunnen. Vocht halen ze voornamelijk uit het voedsel, ze kunnen dagen overleven zonder te drinken. Als het dier echter in de buurt van water is, zal hij vaak drinken. Ze voeden zich voornamelijk in de vroege ochtend, de avondschemering en ’s nachts; overdag schuilen ze op schaduwrijke plekken zoals in struikgewas. 

Voortbeweging

Op vlak open terrein zijn grote koedoes niet snel genoeg en hebben ze onvoldoende uithoudingsvermogen om aan roofdieren te ontsnappen. Deze proberen ze af te schudden door over struiken en kleine boompjes te springen.

Wetenswaardigheden

• In het Pleistoceen werden de dieren nog groter.
• Het zijn één van de grootste soorten antilopes en ze behoren tot de schroefhoornantilopen.
• Alleen de elandantilope en de reuzenelandantilope zijn groter.

Gedrag

Grote koedoes leven in kleine familiekuddes van vier of vijf dieren. Soms leven vrouwtjes samen in grotere, tijdelijke en losse groepsverbanden tot wel dertig dieren, bestaande uit volwassen vrouwtjes en hun nakomelingen. Sommige dieren blijven gedurende enkele jaren bij elkaar, maar de meeste dieren wisselen regelmatig van kudde. In het regenseizoen leven de geslachten in gescheiden groepen. De mannetjes leven dan in vrijgezelle groepjes van 2 tot 10 dieren.

In het droge seizoen keren de dieren terug naar hun oude woongebied. Dan leven enkele kuddes vrouwtjes in het woongebied van een dominant mannetje (gemiddeld 10 km²). Het dominante mannetje jaagt ieder mannetje weg dat een vrouwtje op zijn woongebied probeert te benaderen. Verder zijn het geen erg agressieve dieren. In het wild vechten alleen kuddes van dezelfde groottes met elkaar.

Predatie

Predatoren van grote koedoes zijn over het algemeen leeuwen, luipaarden, hyena’s, en honden. Hoewel cheeta’s ook op grote koedoes jagen zijn ze niet in staat een volwassen mannetjes te doden en richten ze zich op de meer kwetsbare vrouwtjes en nakomelingen. Er zijn ook enkele gevallen bekend waarbij ze zijn aangevallen voor nijlkrokodillen.

Wanneer een kudde wordt bedreigd door roofdieren, zal een volwassen dier (meestal een vrouwelijke) een blaffend geluid laten horen om de rest van de kudde te waarschuwen. Grote koedoes hebben een uitstekend gehoor zodat ze roofdieren al vroeg kunnen horen aankomen.

Voortplanting in de natuur

De paartijd is aan het eind van het regenseizoen. Na een draagtijd van naar schatting zeven tot negen maanden wordt in het regenseizoen, wat van februari tot juni duurt, één jong geboren. Het vrouwtje zondert zich dan af van de rest van de kudde. Het jong houdt zich de eerste drie tot vijf weken verborgen, waarna het zijn moeder gaat vergezellen. Na een half jaar wordt het jong gespeend en wordt het onafhankelijk. Het jong trekt echter nog  twee jaar op met de moeder. Jonge mannetjes verlaten de groep echter als ze 1½ tot 2 jaar oud zijn. Jonge vrouwtjes blijven langer in de groep.

Vrouwtjes zijn geslachtsrijp na twee tot drie jaar, mannetjes na vijf jaar. Grote koedoes worden tot 23 jaar oud in gevangenschap, maar in het wild worden ze gemiddeld niet ouder dan 7 tot 8 jaar.

Bedreiging

De grote koedoe is een vrij algemene soort, waarvan zo’n driehonderdduizend dieren in het wild voorkomen. In het zuiden van Afrika geniet het dier een grote populariteit onder trofeejagers. Om deze reden richten landeigenaren, die goed verdienen aan deze jagers, speciale gebieden in voor deze soort. Hierdoor is de soort zo goed als niet bedreigd. In Oost- en Centraal-Afrika is de situatie echter niet zo zeker. Stroperij, habitatvernietiging en runderziekten vormen hier een belangrijke bedreiging. Vooral in Somalië en Oeganda wordt de soort ernstig bedreigd. Over het algemeen is het echter een wijdverspreide, algemene soort.

Bronnen:

• IUCN: IUCN SSC Antelope Specialist Group. 2008. Tragelaphus strepsiceros. The IUCN Red List of Threatened Species 2008: e.T22054A9353554. https://www.iucnredlist.org/species/22054/166487759 Accessed on 27 August 2016.
• Amimal Diversity Web: Newell, T. 1999. “Tragelaphus strepsiceros” (On-line), Animal Diversity Web. Accessed September 3, 2016 at https://animaldiversity.org/accounts/Tragelaphus_strepsiceros/.
• Grote koedoe. (2021, april 30). Wikipedia, de vrije encyclopedie. Opgehaald 8 november 2021 van https://nl.wikipedia.org/wiki/Grote_koedoe
• Wikipedia contributors. (2021, November 12). Greater kudu. In Wikipedia, The Free Encyclopedia. Retrieved 09:53, November 28, 2021, from https://en.wikipedia.org/wiki/Greater_kudu

Tragelaphus strepsiceros

Naam	Grote koedoe
Klasse	Mammalia (zoogdieren)
Orde	Cetartiodactyla (Walvissen en evenhoevigen)
Familie	Bovidae (Holhoornigen)
Geslacht	Tragelaphus
Soort	Tragelaphus strepsiceros
Kop-romplengte man	195-245 cm
Kop-romplengte vrouw	185-235 cm
Schouderhoogte man	100-150 cm
Schouderhoogte vrouw	100-140 cm
Lengte hoorns man	100-170 cm, gem. 120 cm
Staartlengte	30-55 cm
Gewicht man	190-315 kg
Gewicht vrouw	120-215 kg
Paartijd	Juli-september
Paringsinterval	Jaarlijks
Draagtijd	7-9 maanden
Nest	In hoog gras
Geboorte	Februari-juni
Geboortegewicht	15 kg
Aantal jongen	1 jong
Spenen	6 maanden
Geslachtsrijp man	5 jaar
Geslachtsrijp vrouw	2-3 jaar
Levensduur	8 jaar in het wild, 23 jaar in gevangenschap
Voeding in de natuur	Bladeren, scheuten, klimplanten, bloemen, vruchten, knollen, gras en kruiden
Leefgebied	Zuidelijk en oostelijk Afrika
Groep/solitair	Kudde
Fokprogramma	ESB: GELSENKIRCHEN, Jörg Jebram
CITES	–
IUCN	Niet bedreigd (LC)